خرداد ۶, ۱۴۰۲
شاید اولین چالش در برخورد با کلمه دستگاه،وجه تسمیه ی ان باشد.
دستگاه از نظر لغوی یعنی محل گذاشتن دست .
اما از نظر موسیقیایی، چون محل گذاشتن انگشتان در هر دستگاه موسیقی ایرانی با دستگاه دیگر تفاوت داشته،
و به اصطلاح هر بخش از موسیقی ایرانی رو دستگاه یعنی محل های بخصوص گذاشتن دست روی دسته ساز نام گذاری کردند.
اگر موسیقی ایران را یک کشور فرض کنیم، دستگاه را به استان، نغمه را شهر و گوشه را به خانه می توان تعبیر کرد.
برای هر هنرجوی کلاس آموزش خوانندگی در بهترین آموزشگاه موسیقی ضروری است که با انواع دستگاه های موسیقی ایرانی آشنایی داشته باشد.
در این مقاله دستگاه سه گاه برای شما شرح داده شده است.
موسیقی ایرانی شامل هفت دستگاه و پنج آواز می باشد
سه گاه از نغمه های قدیم ایران بوده و نام آن در کتاب های تاریخ موسیقی ایرانی نیز آمده است. آواز سه گاه ریشه کاملا ایرانی دارد. البته سه گاه درمیان ترک ها استعمال زیادی دارد و آنها درخواندن این آواز مهارت زیادی دارند. اما فارسی زبان ها آن را طور دیگری می خوانند. در هردو، آواز باحزن و اندوه و با تاثیر و تالم بسیار همراه است.
دستگاه (برگرفته از مفهوم محل قرار گرفتن دست بر روی ساز) کلمه‌ای است که در موسیقی، برای بیان و طبقه‌بندی حالات شنیداری و احساسی متفاوت یا متمایزی که احساس می‌شود به کار می‌رود. یکی از دلایل اصلی ایجاد این حالات متفاوت در شنونده، کوک متفاوت در ساز است و عامل اصلی دیگر آن، غالب بودن اجرا و بیان یک نت خاص است که اجرا می‌شود. عوامل دیگری همچون ریتم، نوع ساز و … نیز در این عامل موثرند. افراد و اشخاص متفاوت به فراخور و به دلیل تجربه‌های متفاوت، حالات روحی متفاوت، نوع شخصیت بارز متفاوت و … از شنیدن یک ملودی در یک دستگاه خاص، احساس یکسانی را تجربه و بیان نخواهند کرد. اما شباهت کلی در احساس آنها وجود خواهد داشت و تفاوت در مراحل و مراتب جزئی‌تر دیده می‌شود. به عنوان مثال ملودی و نغمه‌ای که کاملاً غمگین باشد، برای هر فرد دیگری نیز غمگین خواهد بود.
دستگاه‌ها در موسیقی هم برای بیان و برانگیختن همین احساسات و حالات روحی استفاده می‌شود که در صورت انتخاب شعری مناسب برای خواننده‌گی (در صورت حضور خواننده)، می‌توان بر تأثیر ملودی افزود.
بنابراین هر دستگای، هر آواز و یا مقامی در موسیقی، در قرائت یا موسیقی، حالات کلی خاصی را در شنونده ایجاد و القا می‌کند. دستگاه سه‌گاه، بیشتر برای بیان احساس غم و اندوه که به امیدواری می‌گراید، مناسب است. نغمه‌های آوازی موجود در سه‌گاه، بسیار غم انگیز و حزین‌اند.
قابل ذکر است که نغمه‌های شاد فراوانی نیز در این دستگاه ساخته و اجرا شده‌اند که می‌توان به آهنگ «گل اومد بهار اومد» ساخته توسط مجید وفادار با شعری از بیژن ترقی اشاره کرد.
در مقاله قبل با دستگاه ایرانی راست پنج گاه آشنا شدیم.
گوشه‌ها
همانند هر دستگاه دیگری که شاه‌گوشه‌ها یا گوشه‌های مهم خود را دارند، شاه‌گوشه‌های دستگاه سه‌گاه (طبق نظر برخی) از این قرارند:
درآمد: (معمولاً همه دستگاه‌ها با گوشه‌ای به نام درآمد که نشان‌دهنده حالت دستگاه است شروع می‌شوند که نوازنده و خواننده را برای ورود به حال و هوای دستگاه آماده می‌کند. به همین دلیل نام دیگر آن «گشایش» است.
مویه: بر درجه پنجم گام تأکید کرده و حالتی مانند شور ایجاد می‌کند.
زابل: بر درجه سوم گام تأکید دارد.
مخالف: که بر درجه ششم گام تأکید دارد. حالت آن با دیگر گوشه‌های سه‌گاه متفاوت است به‌طوری‌که می‌توان از این گوشه برای مرکب‌خوانی به اصفهان نیز استفاده کرد.
حصار
