اسفند ۱۲, ۱۴۰۰
ساز تنبور که در آموزشگاه موسیقی شمال تهران تدریس میشود سازی است که دسته‌ای بلند و کاسه‌ای گلابی شکل دارد و معمولا از چوب توت ساخته میشود.
کاسه آن به دو صورت یک تکه که از قدیم مرسوم بوده و چند تکه‌ای است که به تقلید از کاسه سه تار در دهه‌های اخیر ساخته شده است.
طول این ساز در بین ۷۰ تا ۸۰ سانتیمتر و دارای سه سیم است، یکی واخوان و دو سیم اصلی .
در زمان قدیم به گفته فارابی از یک و یا دو سیم اصلی استفاده می شده است که اکنون به صورت سه سیم معمول است .
این ساز دارای چهارده پرده (دستان) و فاقد ربع پرده می‌باشد.
در نواختن آن دو نوع کوک رایج است.
یکی کوک هفت دستان (برز) و دیگری کوک پنج دستان (ته رز) .
نوازندگان امروزی بیشتر از کوک سیم اصلی دو(C) و سیم واخوان سل(G)استفاده می‌کنند.
تنبور را با چهار انگشت دست راست و بدون استفاده از مضراب مصنوعی می‌نوازند
و تکنیک‌های دست چپ آن شبیه دیگر سازهای زهی دسته دار مانند تار و سه تار است
و مضراب‌های اصلی آن عبارتند از انواع مضراب راست و چپ، انواع مضراب ریز، گل‌ریز، غنچه، دوچپ و …
ساز تنبور کهن ترین ساز زهی زخمه‌ای است.
این به این معناست که اولین سازی می‌باشد که دسته‌ای بلند به همراه کاسه و وتر داشته است.
قدمت این ساز هنوز به طور دقیق معلوم نیست.
در کتب و رسالات زیادی در این مورد سخن گفته‌اند.
کتاب دیکشنری گراو که در زمینه ساز شناسی می‌باشد، قدمت این ساز را پنج الی شش هزار سال دانسته
و مجسمه‌های سنگی در موزه‌ها و آثار باستانی به جای مانده در شوش و تپه‌های بنی یونس در حوالی شهر موصل قدمت این ساز را ۱۵۰۰ الی ۲۰۰۰ سال قبل از میلاد نشان می‌دهد.
در کارنامه اردشیر بابکان یکی از متون‌های پهلوی آمده که روزی اردشیر در ستورگاه نشسته بود و تنبور می‌زد و می‌سرود.
در روایت‌های افسانه‌ای آمده که رستم در خوان چهارم تنبور می‌نواخته
و مقام ته رز را به وی و مقام باریه را به باربد موسیقیدان دربار ساسانیان نسبت می‌دهند.
فارابی در موسیقی الکبیر به طور گسترده در موردساز تنبور و انواع آن و فواصل و کوک‌های آن توضیحات مفصل داده است.
ابن سینا، عبدالقادر مراغی و صفی الدین ارموی نیز از این جمله‌اند.
در آثار شاعران بزرگ فارسی زبان از جمله شیخ جنید بغدادی، فردوسی، مولوی، منوچهری دامغاتی، نظامی گنجوی، موسوی، حافظ، وحید قزوینی، بیدل دهلوی و وفا کرمانشاهی به کرات از تنبور سخن به میان آمده است.
این قطعه شعری از مولوی است که در آن نام تنبور ذکر شده است:
در رپرتوار موسیقی ساز تنبور حدود ۷۲ مقام وجود دارد که ۱۶ مقام آنها مربوط به مقام‌های مجلسی و ۵۶ مقام نیز مربوط به مقام‌های حقانی یا کلام است.
پایه و اساس موسیقی تنبور همانند موسیقی کلاسیک ایرانی بدیهه سرایی است.
به طور مثال اگر نوازنده‌ای یک مقام را دو بار در یک روز هم اجرا کند، به طور یقین یکسان در نمی‌آید.
یکی از خصوصیت‌های مقام‌های تنبور قابلیت مدگردی آنهاست،
یعنی نوازنده عملاً می‌تواند از یک مقام به دیگر مقام‌ها مدگردی کند و پس از انتقال از چند مقام به مقام اصلی باز گردد.
مقام‌های ساز تنبور به سه دسته اصلی تقسیم می‌شوند:
مقام‌های کلام (حقانی، پردیوری، یاری)
مقام‌های مجلسی (اسطوره‌ای، باستانی، هوره)
مقامات مجازی
مقامات قدیمی مانند جلوشاهی، سوارسوار
مقاماتی که در یکصد سال گذشته ساخته شده است
آهنگ‌ها و بداهه نوازی معاصرین و یا هر آنچه که غیر از مقام‌های کلام و مجلسی باشد.
