رباب ساز ملی افغانستان است و از سازهای زهی، با دسته ٔکوتاه که با دست یا کمانه نواخته می شود.
سازهای زِهی با دستهٔ بلند همچون تنبور، دوتار و دمبوره و همچنین سازهای زهی با دستهٔ خمیده همچون سَرِنده و غیچک رایج هستند.
در این مقاله به سازهای زهی افغانستان در آموزشگاه موسیقی شمال تهران پرداخته ایم.
انواع سازهای زهی در کلاس موسیقی
ریچَک
ساز زهی خمیده، شبیه کمانچه ایرانی، که دو تار دارد و دستۀ آن استوانه ای، و در قسمت سر آن دو پیچ کوک تعبیه می شوند.
کاسۀ آن گِرد و از چوب درخت توت ساخته شده و بر روی آن پوست بز کشیده می شود.
دستۀ آن از چوب درخت چنار ساخته می شود.
برای نواختن ریچک، این ساز را به حالت عمودی نگه می دارند و با آرشه می نوازند. طول یک ریچک عادی ۸۷ سانتیمتر است.
سَرِنده
یکی از سازهای زهی است که از چوب درخت توت ساخته شده،
کاسهٔ آن از پوست بز پوشانیده می شود و طول آن ۶۵ سانتیمتر است.
این ساز با کمانچه یا ارشه نواخته می شود و دارای سه تار اصلی و ۱۷ تار فرعی جمعاً بیست تار فلزی و نایلونی است.
سرنده فاقد پرده است و در قسمت های جنوبی و جنوب شرقی افغانستان نواخته می شود.
سَرَنی
یک ساز زهی خمیده که در منطقۀ وامای نورستان رایج است.
ساختار کاسۀ طنین دهندۀ آن شبیه چنگ است.
چوب و پوست بز به کاربرده شده در قسمت سر آن به رنگ قهوه ای تیره است؛
سوراخ های سر این ساز به طرح یکتایی و سه گوشی است.
دسته و سر میخ مانند آن هر دو دنبالۀ همان چوبی است که از آن کاسه میان تهی ساز کَنده کاری شده است.
دو تار روده ای بهم تابیده شده در قسمت سر ساز توسط دو قطعه میخ در دو طرف سر محکم شده اند.
این تارها که در واقع یک تار بلند هستند که به دو قسمت تقسیم شده، از گلوی ساز به فاصلۀ ۱٫۵ سانتیمتر از آن می گذرد.
برای نواختین این ساز، آن را بطور عمودی نگاه می دارند و با ناخنک های دست چپ بر تارها ضربه وارد می کنند.
طول سَرَنی ۵۹ سانتیمتر و ارتفاع آن ۱۰ سانتیمتر است.
بررسی شش تار در کلاس آموزش سه تار
از سازهای زهی است که ۱۰ تار [سیم)، ۴ تار شیاردار و ۶ تار سمپاتیک دارد.
از دو قسمت تشکیل شده:
کاسه که از چوب درخت توت ساخته می شود و دسته که از چوب درخت چنار ساخته می شود.
بر روی کاسه پوست کشیده می شود. این ساز با مضراب نواخته می شود.
طول یک شش تار عادی ۷۵ سانتیمتر است.
واج
از سازهای زهی منطقۀ نورستان است که شبیه قوس بوده،
به چنگ شباهت دارد و دارای چهار تار روده ای ساخته شده از الیاف بهم تنیده شده است که بر بدنۀ کمانِ چوبیِ سخت، تیره و قهوه ای رنگ محکم می شوند.
برای آنکه طنین بهتری داشته باشد، کمان را بر وسط یک کاسۀ چوبی که شبیه عدد هشت اروپایی است قرار می دهند
و کمان در دو نقطه با نواری از پوست حیوانات بر روی کاسه محکم می شود.
سطح بالایی کاسه با پوست بز پوشیده می شود تا صدا را از تارها به کاسۀ زیر آن انتقال دهد.