مرداد ۴, ۱۴۰۰
قدمت ساز تنبک در آموزشگاه موسیقی تهران با نام‌های پهلوی دمبلک به پیش از اسلام می‌رسد و بنابر نظر دکتر معین دمبک صورت دگرگون‌شدهٔ همین نام است.
تنبک در چند دههٔ اخیر پیشرفت چشم‌گیری کرده و به عنوان سازی تکنواز و مستقل مطرح شده است.
این پیشرفت مرهون تلاش استادان این ساز است، که در این میان نقش استاد فقید حسین تهرانی به قدری اهمیت دارد که می‌توان از او به‌عنوان پدر تنبک نوازی نوین ایران یاد کرد.
دربارهٔ وجه تسمیه این ساز، هنوز یک رای نهایی حاصل نشده‌است.
بهمن رجبی معتقداست که نام این ساز در اصل تنبک بوده و تبدیل آن به تمبک به دلیل قلب حرف «ن» ساکن به «م»، قبل از حرف «ب» است؛
مثل اتفاقی که در تلفظ واژهٔ «شنبه» می‌افتد.
اما گروهی دیگر اعتقاد دارند که صورت «تنبک» منشاء منطقی نداشته و به همین دلیل به اشتباه در میان مردم رواج یافته است.
اما در نوازندگی این ساز از تکنیک‌هایی به نام‌های «تُم»، «بک»، «پلنگ» و «ریز» استفاده می‌شود؛
بنابراین چندان بعید نیست اگر نامگذاری «تمبک» بر اساس همین اسامی صورت گرفته باشد.
از دیدگاه زبان‌شناسان واژه Tambourine که در زبان‌های اروپایی برای تمبک به کار می‌رود از واژهٔ تنبور پهلوی وام گرفته شده‌است.
تنبک یکی از سازهای کوبه‌ای پوستی است
و از نظر سازشناسی جزء طبل‌های جام‌شکل محسوب می‌شود که از این خانواده می‌توان به سازهای مشابه مانند داربوکا در کشورهای عربی و ترکیه و همچنین زیربغلی در افغانستان اشاره کرد.
این ساز از چوب درخت گردو، افرا یا توت به صورت یک تکه در 2 قسمت تنه و نفیر در اندازه‌های مختلف ساخته می‌شود.
طول تمبک از دهانه بزرگ تا دهانه کوچک معمولا 44 سانتی متر است.
هنگام نوازندگی، تمبک را افقی به صورتی که دهانه بزرگتر رو به بیرون باشد روی ران پا می‌گذارند و با دو دست بر پوست ضربه می‌زنند.
در ارکستر کلاس آموزش تمبک معمولان از تمبک‌های بزرگتر و در تکنوازی از تمبک‌های کوچکتر استفاده می‌شود.
دهانه بزرگ:
قطر دهانه بزرگ که روی آن پوست کشیده می‌شود، در تمبک ارکستر، از بیرون 32 و از داخل 27 سانتی متر است.
دهانه بزرگ باید دایره کامل باشد تا صدا در تمام نقاط کناره یکسان باشد.
تنه:
تنه به قسمت حجیم تر تمبک گفته می‌شود که طول آن در تمبک ارکستر حدود 28 و در تمبک تکنوازی 18 سانتی‌متر و تا حدی محدب است
و در عرض آن شیارهایی (عاج) ایجاد می‌شوند که از لغزیدن تمبک هنگام نواختن جلوگیری می‌کنند.
گاه در هنگام نوازندگی با کشیدن ناخن یا حلقه انگشتر روی این شیارها صدای خاصی ایجاد می‌شود.
نفیر:
نفیر یا گلو به قسمت باریکتر تمبک، بین تنه و دهانه کوچک گفته می‌شود.
طول آن از تنه تا دهانه کوچک حدود 26 و قطر بیرونی آن حدود 18 سانتی متر است.
تراش نفیر از بیرون استوانه‌ای شکل و از داخل مخروطی است و دهانه کوچکتر شیپور به تنه متصل است.
دهانه کوچک:
دهانه کوچک در ادامه نفیر قرار دارد که در واقع محل خروج صدای حاصل از ارتعاشات پوست توسط ضربه‌های 2 دست است و قطر آن در تمبک ارکستر 22 و در تمبک تکنوازی 18 سانتی متر است.
پوست:
پوست تمبک تکنوازی به علت حجم کوچک آن نازک‌تر است و برای تمبک ارکستر از پوست ضخیم تر، کهنه و عمل آمده بز یا میش استفاده می شود.
پوست را با چسب یا سریش روی لبه بیرونی دهانه بزرگ می‌چسبانند.
ساز تنبک در همراهی با سازهای دیگر و تکنوازی و گروه نوازی سازهای کوبه‌ای قابلیت اجرا دارد.
انواع تمبک، از جمله تمبک زورخانه در حجم بزرگ نیز معمول است.
