آبان ۲۷, ۱۴۰۲
سه تار از ساز های زهی و اصیل ایرانی است که در کلاس آموزش سه تار با ناخن و مضراب نواخته می شود.
صدای آن ظریف و تو دماغی و گستره صوتی آن نزدیک به سه اکتاو است.
این ساز در گذشته دارای سه سیم بوده ولی با گذشت زمان کسانی چون ابونصر فارابی و ابوعلی سینا لزوم افزایش یک سیم دیگر به این ساز را درک کرده و سه تار های امروزی دارای چهار سیم است.
این ساز بیشتر برای تکنوازی مورد استفاده قرار میگیرد و برای هر دستگاه موسیقی کوک ویژه ای دارد.
این ساز هم خانواده با سازهایی چون دوتار و تنبور بوده وامروز به ساز تار بسیار نزدیک است.
سه تار در مقایسه با تار فاقد جعبه گوشی است و گوشی ها روی سرپنجه سوار شده اند و داخل آن نیستند.
برخلاف اسم آن ، این ساز دارای 4 سیم از جنس برنز و فولاد که از کاسه تا پنجه کشیده شده است.
دارای 28 پرده قابل حرکت که از جنس روده حیوانات و یا ابریشم است.
و در ساخت ساز از چوب گردو و توت و افرا استفاده می شود.
این ساز در دوره ساسانی و حتی قبل از آن ساخته می شود از این رو قدمت این ساز را میتوان به بیش از 1000 سال تخمین زد.
از نظر یک ذائقه متکامل و دیدگاه علمی خصوصیات ساز برای خرید سه تار مطلوب را می توان تحت عناوین ذیل برشمرد :
ساز سه تار که در آموزشگاه موسیقی شمال تهران تدریس میشود این خصوصیات به شکل و ظاهر فیزیکی ساز ارتباط دارند و اجمالا عبارتند از :
۱- تناسب شکلی :
بدین معنا که ظاهر و شکل ساز از چارچوب های مربوطه تجاوز نکرده باشد همانگونه که در بحث مربوط به پروژه ساخت سه تار خواهیم دید ،
میان شکل و اندازه اجزای اصلی سه تار یعنی کاسه و دسته تناسب دقیق فیزیکی وجود دارد .
عدم رعایت چنین تناسبی باعث خارج شدن سه تار از اسلوب های مورد نظر است .
۲- هماهنگی و تناسب وزنی : میان اجزای اصلی سه تار (کاسه و دسته) از نظر وزنی تناسب برقرار باشد .
به نحوی که در موقع نوازندگی تعادل ساز به طور کامل برقرار باشد .
یعنی از نظر فیزیکی به گونه ای طراحی شده باشد که در حین نواختن نیازی به صرف نیروی انسانی برای نگهداشتن آن نباشد .
عدم ثبات ساز هر چند نشانه بارز وجود مشکلات دیگر چون رعایت نشدن وزن و بطور کلی فقدان تناسب میان اجزای سه تار است
طبعا باعث عدم کنترل ، ایجاد خستگی و ناراحتی برای نوازنده است و بر کیفیت کار هنری تاثیر منفی می گذارد .
یکی از مهمترین نتایج عدم ثبات ساز ، سختی اجرای واریاسیون ها و تکنیک های پنجه ای است .
۳- دارا بودن نرمش های لازم روی دسته برای اجرای تکنیک های دسته همچمون ویبره و. . .
یکی از مهمترین عوامل نرمش دسته ، تعادل پوزیسیونی است . یعنی در سازهایی که تعادل پوزیسیونی برقرار باشد نرمش دسته بیشتر است .
به علاوه نرمش دسته از دو جهت قابل توجه است ،
یکی نرمش سیم ها روی دسته در برخورد با مضراب و دیگری خوش دست بودن دسته از نظر جرم و وزن و شکل .
۴- هماهنگی فیزیکی با جسم هنرجوی کلاس آموزش سه تار : از این نظر ساز باید به نحوی طراحی شود که از لحاظ اندازه و سایر خصوصیات ظاهری با جسم نوازنده هماهنگ باشد ،
مثلا برای خردسالان ساز بزرگ و برعکس برای افراد تنومند نیز ساز کوچک به علت عدم تناسب جسمی مناسب نیست .
۵- کاسه سه تار باید به صورت همگون و متناسب تراشیده شده باشد ،
به طوری که تمام قسمتهای آن با زدن ضربه ای صدای هماهنگ بدهد .
گود بودن و گسل غیر منطقی اصطلاحا باعث ایجاد صدای مرگ در ساز می شود .
این خصوصیات که مربوط به نوع و شخصیت صدای ساز هستند ، اجمالا عبارتند از :
۱- سلامت صوت از نظر عاری بودن از اصوات مزاحم .
۲- تناسب حجم صدا : به نحوی که نه آنقدر کم باشد که نیازمند وسایل مصنوعی تقویت صوت باشد
و نه آنقدر زیاد که شنیدن آن شنونده را آزاری بیش نباشد .
۳- موسیقایی بودن جنس صدا : موسیقایی بودن همان نزدیکی صدای ساز به طبیعت و احساس انسانی است .
همانگونه که اصوات انسانها با هم متفاوتند سازها را نیز طبیعتا صداهای متفاوت و مختلف است .
به دیگر سخن با جوش خوردن صرف چند قطعه چوب و شکل گیری آن صدای حاصله لزوما صدای موسیقی نخواهد بود
و چه بسا طنین ساز در حد تشدید بی محتوای ارتعاش چند رشته سیم باقی بماند ،
یعنی ترکیب ناپخته چوب و فلز که نه تنها کافی نیست بلکه گوش خراش و آزار دهنده نیز هست .
۴- نرمی و عدم خشوت صوت
۵- شیرینی صوت : شیرینی به معنای حالت خوشایند بودن صوت است که به علت پخته و منظم بودن هارمونیک ها بوجود می آید .
صدای شیرین از نظر طبع متکمل قابل پذیرش است .
شیرینی یا عدم شیرینی صدای ساز ممکن است تحت تاثیر عوامل مختلف باشد بعلاوه شیرینی صوت تقریبا نسبی است .
مثلا صدای برخی سازهای کوبی مانند سنج و دهل در شرایط خاصی از شیرینی و دلپذیری قابل توجه ای بر خوردار است
حال آنکه در شرایط عادی پذیرش آنها برای گوش انسان بسختی ممکن است .
بهترین راه حل برای سنجش شیرینی واقعی صوت را میتوان احساس نوازنده و شنونده آگاه دانست .
۶-تعادل : منظور از تعادل در کلاس آموزش سه تار آموزشگاه موسیقی ، همگونی و برابری است .
تعادل که به بالانس نیز تعبیر می شود ، دارای جنبه های مختلف است .
یعنی ساز باید در جنبه های مذکور دارای تعادل باشد . این جنبه ها عبارتند از :
الف : تعادل ارزشی :
یعنی میان ارزش های سازی مورد لزوم از قبیل نرمی و شیرینی صوت و یا سبکی و تناسب شکلی ، تعادل برقرار باشد .
به دیگر سخن بطور مثال هر حجم صدا میزانی از نرمی را می طلبد و بالعکس .
ب : تعادل پوزیسیونی :
به معنای هماهنگی پوزیسیونهای چند گانه ساز از نظر کیفیت ، جنس و شخصیت صدا .
ج: تعادل (تناسب) حجمی :
به معنای هماهنگی ساز از نظر حجم صدا ، اگر حجم صدا کم و زیاد شود تعادل پوزیسیونی دچار اختلال می گردد .
کم شدن حجم صدا باعث خشکی صدا و زیاد شدن آن باعث کدری و نرمی مفرط سیم می شود
