آشنایی با سازهای کوبه ای سنتی

در کلاس آموزش درامز که در بهترین آموزشگاه موسیقی برگزار میشود در مورد انواع سازهای کوبه ای سنتی بحث خواهیم کرد.
میخوانیم که سازهای کوبه‌ ای یا پِرکاسیو معمولا سازهایی را میگویند که به وسیله ضربه زدن یا تکان دادن یا ساییده شدن یا حتی خراش یا هر عمل دیگری که باعث نوسان میشود، صدا ایجاد میکنند.
مهم ترین وظیفه سازهای کوبه ‌ای معمولاً اجرای ضرب‌ آهنگ در متن یک آهنگ است،
ولی توانایی اجرای ملودی را هم دارند. تاریخچهٔ سازهای کوبه‌ای به هزاران سال پیش برمی‌گردد.
این سازها احتمالاً پس از صدای انسانی قدیمی‌ترین نوع سازها هستند.
سازهای کوبه‌ای را به طور معمول می‌توان به دو بخش سازهای کوبه ‌ای با کوک تعیین شده مثل زیلوفون و سازهای کوبه‌ای با کوک نامعین مثل انواع طبل تقسیم کرد.
در این مقاله به معرفی سازهای کوبه ای که در ایام قدیم نواخته میشدند در وبلاگ آموزشگاه موسیقی شمال تهران پرداخته ایم.

معرفی سازهای کوبه ای سنتی

معروف ترین ساز کوبه ای درام است که در کلاس آموزش درامز تدریس می شود.
با این حال در گذشته سازهای دیگری در ایران و سایر کشورهای همسایه نواخته میشد.

دُهل:

طبلیست بزرگ و دو رویه که در نوشته های مختلف به نام داول، تاول و داوول نیز ثبت شده است.
نوعی از آن همراه با سُرنا در مناطق روستایی نواخته می شود.
نوازنده دُهل را با ریسمانی که از شانه هایش عبور میکند به خود وصل کرده و با دو مضراب مختلف می نوازد.
دهل انواع و اقسام زیادی دارد مثلا دهل لوگری، دهل بلوچی، دهل باز، دهل کُردی و دهل یک رویه.
نواختن ساز و دهل یا دُهل و سُرنا در ایام خوشی مثل عیدها و عروسی ها رواج دارد.
طول یک دهل عادی حدود ۴۰ سانتیمتر و قطر آن حدود ۲۲ سانتیمتر است.

دُهلَک:

یک ساز کوبه ای یک رویه است که شامل دو طبل است و در منطقه ی گردیز رایج است.
این دو طبل از چوب جلدیس ساخته شده اند و بر روی آنها پوست بز کشیده می شود.
بر روی سر هر یک از این دو طبل دایره ای سیاه رنگ به قُطر حدود ۸ سانتیمتر نقش می شود.
سرهای این دو طبل به وسیله ریسمان های بهم بافته شده محکم میشوند.
این ریسمان بر روی بدنه خارجی این طبله ها تا قسمت پایین آن کشیده شده محکم می شوند.

در بخش پایینی این ساز، طوقی بنفش رنگی دور بدنه ساز که با پارچه پوشیده شده است،
کشیده می شود.
دُهلک را چوب می نوازند که این چوب از جنس چوب چهارمغز ساخته می شود.
دهلک شبیه نقاره است که در آسیای میانه رواج دارد.
طبل بزرگ ۲۱ سانتیمتر قُطر دارد و ۱۰ سانتیمتر عُمق. طبل کوچک ۱۹ سانتیمتر قطر دارد و ۹ سانتیمتر عمق.
چوب دهلک هم ۲۴ سانتیمتر طول و ۱٫۵ سانتیمتر عرض دارد .

آشنایی با دایره یا دَف در کلاس آموزش دف

دف یک ساز کوبه ای است که از چوب بید و پوست بز به شکل دایروی در اندازه های کوچک و بزرگ ساخته می شود،
برای ساختن دایره یک تکه چوب بید را به ضخامت عرض و طولی که لازم باشد اره می کنند.
بعد تخته بدست آمده را به مدت بیست و چهار ساعت در آب گذاشته سپس به صورت دایروی گِرد می سازند،
دو نوک آن را با هم میخ می کنند بعد پوست گوسفند یا بز را که پشمش دور شده و بادکش شده باشد توسط سریش روی آن نصب می کنند.

زنگ :

از سازهای کوبه ای است و شامل دو پیاله کوچک است از برنج که خنیاگران هندوستان به هنگام آوازخوانی آنان را بر هم می زنند
و به صدای آن اصول نگاه می دارند و پایکوبی می کنند.
تال و زنگ ساز واحدی بوده اند که تال در هندوستان و زنگ در ایران رواج داشته است.
اهالی لرستان ایران به کمانچه تال می گویند. کمانچهٔ لُری دارای کاسهٔ پشت باز و دسته ای بلندتر از کمانچه های معمولی بوده و سه سیم دارد.
همچون از دو تکه فلز دایروی کوچک تشکیل شده که در دست گرفته می شود و به هم زده می شوند.

زیربغلی:

یک ساز کوبه ای مشابه تُنبَک است که معمولاً از گل ساخته می شود،
سر کوچک زیربغلی باز است و سر بزرگ آن با پوست بز یا پوست آهو پوشانیده می شود و با انگشتان هر دو دست نواخته می شود.
زبربغلی ۶۲ سانتیمتر طول داشته و قطر بزرگ آن ۱۹ سانتیمتر است.
این ساز محلی از چوب شیشم نیز ساخته می شود.

طبله:

یک ساز کوبه ای است که طی سال های متعدد رواج داشته است
طبله از دو واحد استوانه ای تشکیل شده که بخش بزرگ آن را بَم و بخش کوچک آن را زیل یا کاتی می نامند
و امروزه در حلقه های قوالی خوانها بیش تر مورد استفاده قرار دارد.