ساختمان ساز دف و تفاوت آن با کمانچه

در این مقاله از بهترین آموزشگاه موسیقی تهران قصد داریم با ساز دف بیشتر آشنا شویم.
ساز دف ، یکی از سازهای کوبه‌ ای معروف در موسیقی ایرانی است.
این ساز شامل حلقه‌ ای چوبی است که پوست نازکی بر روی آن کشیده‌اند و با ضربه‌های انگشت می‌نوازند.
دف ایرانی شبیه به ساز دایره بوده و کمی بزرگتر از آن و با صدایی بم‌تر است.
ساز دف یکی از سازهای پرطرفدار ایرانی است. این ساز در میان بانوان ایرانی بسیار رواج پیدا کرده و محبوب است.
در ساختمان دف حلقه‌ ای از جنس چوب به کار برده شده است که عرض آن حدود ۵ تا ۷ سانتی‌متر و قطر آن از ۲۵ تا ۴۰ سانتی‌متر است.
بر یکی از سطوح این ساز پوست کشیده شده و در داخل جدار چوبی آن حدود ۴۰ حلقه‌ی فلزی قرار گرفته است.
این حلقه‌ها با فواصل مساوی صدایی زنگ‌وار تولید می کنند که به همراه صدای اصلی ساز حالت دلنشینی را به وجود می‌آورد.

در گوشه‌ای از جدار چوبی دایره سوراخی تعبیه شده که نوازنده برای نگه‌داشتن ساز به هنگام اجرا انگشت شست خود را درون آن می‌گذارد و با بقیه‌ی انگشتان هر دو دستش بر روی سطح پوستی ساز می‌کوبد.
نوازنده در هنگام نواختن با تکان‌هایی که به ساز می‌دهد سبب لرزش حلقه‌های آویزان در جدار داخلی آن می‌گردد
و از این طریق صدای زنگ‌وار، توأم با کوبش پوست به وجود می‌اورد. هیچ‌یک از صداهای تولید شده در این ساز، ارتفاع معینی، ندارند.

تفاوت ساز دف و دایره

ساز دف دارای مشخصات دایره است که در اندازه‌ی بزرگتر از آن ساخته می‌ شود.
ساز دف نسبت به دایره از صدای بم‌تری برخوردار می‌باشد که همین امر باعث گردیده تا صدایی کاملاً جذاب و استثنایی داشته باشد.
چنان‌که از کتاب‌های موسیقی و نوشته‌ها و اشعار بر می‌آید، در دوره اسلامی ایران، این ساز برای پشتیبانی از ساز و حفظ وزن به کار می‌رفته و رکن اصلی مجالس و محافل اهل ذوق و عرفان بوده که قوالان هم با خواندن سرود و ترانه آن را به کار می‌بردند.
در قدیم دف یا دایره کوچک را که چنبر آن از روی و برنج ساخته می‌شد خمک یا خمبک می‌گفتند.
به دست زدن با وزن و به اصطلاح بشکن زدن هم خمک یا خمبک می‌گفتند.

سن یادگیری دف در کلاس آموزش دف

اموزش ساز دف در همه سنین امکان پذیر است.
کودکان می توانند به آموزش دف بپردازند ولی شروع کلاس آموزش دف بهتر است بعد از گذراندن دوره آموزش موسیقی کودک (ارف) باشد.
نوجوانان و بزرگسالان هم می توانند به آموزش دف بپردازند.
آموزش موسیقی در هیچ سنی دیر نیست و علاوه بر اینکه بعنوان تفریح محسوب می شود می تواند در تقویت حافظه و توانایی های ذهنی، و هماهنگی چشم ودست نقش داشته باشد.

پیشرفت در یادگیری موسیقی و کلیه رشته های هنری بتدریج و به آرامی انجام می شود
و برای موفقیت و کسب مهارت، تمرین و ممارست لازم است.
پیشرفت هنرجویان در نواختن دف بستگی به میزان تمرین و استعداد آنها دارد .و معمولاتمرین روزانه و مداوم کارایی بیشتری دارد.

آشنایی با ساختمان ساز دف

کلاف اصلی دف، بدنه‌ای استوانه‌شکل و کوتاه از جنس چوب است که در یک طرف آن استوانه، پوست حیوانات یا پلاستیک کشیده‌شده‌است.
ابتدا و انتهای قاب اصلی با برش زاویه‌دار به هم چسبیده می‌شوند
و ضخامت یک سمت از کلاف با تراشیدن چوب کمتر شده و پوست با سریش روی این لبه می‌چسبد و با گل‌میخ محکم می‌شود.
ساختمان دف از کلاف اصلی، پوست، حلقه‌ها وگل‌ میخ‌ها تشکیل شده است.

کمانه ساز دف

کمانه حلقه‌ای چوبی است با عرض ۵ الی ۶٫۵ سانتی‌متر با دایره‌ای به قطر ۵۰ الی ۵۵ سانتی‌متر که کمتر به اندازه‌های کوچکتر یا بزرگتر دیده می‌شود.
ضخامت چوب از طرف پوست، به ۲ الی ۳ میلیمتر و از طرف پشت به ۱٫۵ سانتی‌متر می‌رسد.
در صورتی که کمانه به شکل دایره ساخته شده و از تقارن کامل برخوردار باشد و پوست از طرفین یکسان کشیده شود، ساز صدای بسیار مطلوبی خواهد داشت.
روی قسمت پشت چوب، یک فرو رفتگی ایجاد می‌گردد که محل استقرار انگشت شست می‌باشد و اصطلاحاً آنرا شستی می‌گویند.

نحوه ساخت ساز دف در آموزشگاه موسیقی

برای ساختن دف با پوست طبیعی، از پوست حیواناتی همانند گوسفند، بز، آهو و میش استفاده می‌گردد.
پوست مناسب پوستی است که کهنه باشد. برای امتحان، اگر به پوستی آب بزنیم و از آن بوی نامطبوع ساطع نشود، پوست کهنه است.

پوست باید به خوبی دباغی شده باشد، یعنی ضخامت تمام نقاط آن یکسان باشد.
برای دباغی پوست نباید از موادی همانند آهک که در صنایع چرم سازی به کار می‌رود، استفاده شود.
بلکه باید در آب خوابانده شود و به مرور زمان موها را از پوست جدا نمود.
آهک و مواد شیمیایی که در چرم سازی به کار می‌رود، چربی پوست را از بین می‌برند و در صدای آن تأثیر بدی می‌گذارند.

پوست دف را نباید خیلی گرم کرد چون احتمال پاره شدن پوست وجود دارد.
در ضمن، ممکن است در اثر کشیدگی زیاد پوست، کمانه کج شود.
گرم کردن پوست، باعث خشک شدن چربی پوست شده و ساز را بد صدا می‌کند.
حتی الامکان نباید به پوست دف آب زد چرا که در دراز مدت، بر کیفیت صدای آن اثر گذار است.

اگر پوست دف در اثر گرمی هوا یا آفتاب بسیار کشیده شود، می‌توان آنرا از طرف پوست روی زمین صاف یا موزاییک شده گذار تا رطوبت زمین را آهسته آهسته به خود جذب کند.
پوست را نباید روی آتش گرم کرد.
برای گرم کردن پوست باید از هوای خشک، آفتاب یا تشک برقی استفاده کرد.
اگر هیچ‌کدام از موارد در دسترس نبود، ناگزیر از هیتر برقی یا آتش استفاده می‌شود.
لازم است ذکر شود که در این روش، احتمال وقوع شوک حرارتی، پاره شدن پوست، خشک شدن چربی پوست و در نهایت پاره شدن پوست را به همراه دارد.
برای جلوگیری از این مورد، باید دف را به فاصله مناسبی از آتش گرفت.

باید دف را دایماً بر روی حرارت بچرخانیم تا پوست بتدریج منقبض شود.
با دست دما را کنترل می‌کنیم و اگر در جایی دمای پوست از حد مطبوع بیشتر باشد، دف را به صورت رفت و برگشتی حرکت می‌دهیم تا آن جایی که دف انقباض لازم را کسب کند.
حلقه‌ها در جدار داخل کمانه، میخ‌ها قلاب مانندی تعبیه می‌گردد که روی آنها حلقه‌های فلزی ۳تایی یا ۴تایی و با فاصله ۳ سانتی‌متر از پوست و ۱ سانتی‌متر از دسته پهلویی نصب می‌گردند.
این حلقه‌ها را با نام دیگری چون جلاجل نیز می‌شناسند.
گل میخ‌هابه منظور مهار کردن و نگاه داشتن پوست روی کمانه در قسمت پشت، روی ضخامت ۵/۱ سانتی‌متری، کمانه پوست را به وسیلهٔ میخ‌های سر تخت مهار می‌کنند.