این ساز ها بدین گونه هستند که ازطریق زه تولید صوت می کنند اما سیم هایشان با ضربه به ارتعاش در می آیند.
در مقاله سازهای زهی کوبه ای ایرانی (رباب) با یکی از سازهای زهی آشنا شدیم و در این مقاله از آموزشگاه موسیقی تهران با ساز سنتور اشاره خواهد شد.
سنتور سازی است کاملا ایرانی.
این ساز بسیار محدود است و از نقاط ضعف زیادی برخوردار می باشد.
این ساز ساختمانی شبیه به قانون دارد با همان پل ها و همان شیوه ی اجرا. در ایران بجز سنتور معمولی، سنتور کرماتیک و سنتور کرماتیک بک نیز وجود دارند که در ارکستر استاد دهلوی صدایشان بسیار شنیده می شود.
البته هر دو نوع سنتور کرماتیک به تازگی به دسته ی ساز های ایرانی پیوسته اند.
سنتور از پیشینه ای دراز برخوردار است و قدمت فراوان دارد. تصاویر مربوط به این ساز بر روی الواح قدیمی آشوری و بابلی دیده شده است.
همان گونه که گفته شد سنتور در طول تاریخ، تغییرات بسیاری کرده و انواع گوناگونی از آن ساخته و کم و بیش استفاده شده است.
این ساز از صدایی زنگ دار و پرطنین برخوردار است .
جنس آن کاملا از چوب است و بجز موسیقی ملی ایران در هیچ یک از نواحی مورد استفاده قرار نمی گیرد.
نواختن این ساز احتیاج به تمرکز زیادی دارد و همین امر موجب شده تا افراد کمتری به نوازندکی آن روی آورند.
این ساز هم تکنواز خوبی است و هم هم نواز بسیار خوب و صدایش که بسیار قوی و رسا است به خوبی ارکستر را پوشش می دهد.
این ساز در بین ساز های ایرانی منحصر بفرد ترین ایشان است به جهت این که ساختارش از همه ی آن ها پیچیده تر است و با این وجود از اکثر ایشان قدیمی تر نیز هست.
در اصطلاح سنتور سازی رادو فونیک است.
چرا که قبل از اکثر ساز های ایرانی به رادو راه یافت و گوش مردم با این ساز از همان طریق آشنا شد زیرا در گذشته این ساز بسیار گران بود و فقط اشراف قدرت خرید و نواختن آن را داشتند .
در نتیجه سنتور اصلا در بین توده ی مردم رایج نبود که با آن اخت و الفت گیرند.
یک ساز قدیمی غربی به نام دل سیمر وجود دارد که هم از نظر جنس صدا و هم از نظر شکل شباهت بسیاری به سنتور دارد و برخی معتقد هستند که ساز مذکور را از روی سنتور ساخته اند اما برای این نظریه مدرک موسیقی در دست نیست.
سنتور همواره در حال پیشرفت است و امید آن می رود که بزودی به نهایت تکامل خویش برسد و جایگاه واقعی خود را در موسیقی ملی پیدا کند.
بررسی سنتور در بهترین آموزشگاه موسیقی
سنتور جعبه ای ذوزنقه شکل است و از دو صفحه ی رویی و زیرین و لبه های آنها ساخته شده است و پل هایی این دو صفحه را به هم متصل کرده اند که نقش مهمی در ارتعا ش صدا نیز بر عهده دارند.
این ساز را با مضراب هایی از جنس چوب می نوازند .
مضراب های این ساز بسیار باریک اما محکم هستند که در یک راس آنها گیره ای برای قرار گیری در بین انگشتان شصت و اشاره تعبیه شده و در راس دیگر ایشان قسمتی شبیه به شعله ی شمع وجود دارد که بر روی آن روکشی نمدی می کشند تا از طنین بیش از حد ساز جلوگیری کند.
در گذشته عده ای این ساز را بدون نمد می نواختند حتی در برخی کتب قدیمی اصلا بدانها اشاره نشده است .
اما این طرز نواختن سنتور باب طبع نبوده و به دلیل طنین فراوان آن صدای مفهومی از ساز حاصل می شود.
طول تقریبی مضراب سنتور شصت سانتیمتر است.
نوع معمولی و قدیمی تر این ساز دو ردیف نه تایی خرک بر روی صفحه ی خود دارد که برای هر نت چهار سیم از آنها عبور می کنند.
نت ردیف ای این خرک ها در سمت راست قرار دارد که از لبه ی سمت راستی ساز فاصله ی کمی پیدا می کند، و ردیف دوم در سمت چپ ساز قرار می گیرد و فاصله ی زیاد تری از لبه ی ساز دارد .
جنس خرک ها از چوب است و از استحکام بسیار بالایی برخوردار هستند.
در سنتور از دو رنگ سیم برخوردار است، یکی سیم های سفید و دیگری سیم های زرد.
سیم های سفید زیر و سیم های زرد یک اکتاو از سفید ها بمتر هستند.
هر دو دسته سیم در سمت چپ ساز تثبیت شده اند .
اما دسته سیم های سفید از روی خرک های سمت چپ عبور کرده و ای بین خرک های سمت راست می گذرند و به گوشی های خود در سطح جانبی ساز متصل می شوند و دسته سیم های زرد از بین خرک های سمت چپ گذر کرده از روی خرک های ردیف راست عبور می کنند و بعد از آن به گوشی ها اتصال می یابند.
سیم های سفید سنتور که از روی خرک های سمت چپ گذر می کنند، در فاصله ی بین خرک ها با لبه ی ساز که بدان ناحیه ی پشت خرک گویند یک اکتاو از قسمت جلوی خرک نیز زیر تر صدا می دهند .
این اتفاق در سمت چپ سنتور رخ نمی دهد
چرا که خرک های این قسمت فاصله ی کم تری با لبه ی ساز دارند که در بالا نیز به این نکته اشاره شد.
هر دو دسته سیم بر روی این ساز به طولی و به صورت یکی در میان به دنبال هم چیده شده اند.
یعنی به دنبال هر نت بر روی سنتور فاصله ی اکتاو آن نیز قرار می گیرد.
نحوه سنتور نوازی در کلاس آموزش سنتور
در کلاس آموزش سنتور نوازنده این ساز را به گونه ای در مقابل خود قرار می دهد که ضلع بلند تر ساز در مقابلش و ضلع کوتاه تر در موازات ضلع بلند تر قرار گیرد.
وی دو مضراب ساز را در بین انگشتان شصت و اشاره ی دو دست می گیرد و به سیم ها ضربه می زند.
سنتور همانند سایر ساز های جهان، ویژگی های منحصر به فردی در نوازندگی دارد.
همچنین برخی قابلیت های مشترک با سایر سازهای ایرانی را هم دارا می باشد.
از تکنیک های قابل اجرا بر روی این ساز می توان به مضراب ریز، تک ریز، دراب، چنگانه (آرپژ)، تریل، زیر و بم نوازی همزمان و پاساژهای تند اشاره کرد..
در ایران نخستین نمونه صوتی از ساز سنتور متعلق به محمدصادق خان نوازنده ی دوره ی قاجار است.
پس از وی صدای ساز نوازندگانی چون حسن خان، علی اکبر شاهی و حبیب سماعی به ضبط رسید از دیگر نوازندگان سنتور می توان به نام ابوالحسن صبا اشاره کرد که سرشاخه جریان نوگرایی در این ساز محسوب می شود.
متأستفانه از وی هیچ نمونه صوتی در دست نیست.
ولی سبک و سیاق نوازندگی او را تا حدی می توان در کار شاگردان و پیروانش جست و جو کرد.
سنتور متفاوت ترین ساز ایرانی است و صدای بسیار زیبایی نیز دارد.