یکی از قدیمی ترین سازهای زهی زخمه ای در آموزشگاه موسیقی تهران ساز رباب می باشد.
این ساز بیش تر در شرق و جنوب شرق ایران رواج دارد و از جنس چوب یا پوست همراه زه یا نخ یا نایلون ساخته می شود.
باز طراحی این ساز را به فردی به نام «نتن خان» در قرن ۱۶ میلادی منصوب کرده اند.
یکی از دغدغه های هنرجویان کلاس موسیقی کوک کردن رباب است که در ادامه روش این کار را با استفاده از تیونر خواهیم گفت.
نام فارسی رباب رواوه بوده است که دارای بدنه ای کوچک تر از بدنه رباب و دو کاسه دارد.
این ساز ابتدا به شکل یک ساز آرشه ای بوده است و با آرشه یا کمان نواخته می شده است .
نوع تکامل یافته امروزی آن به وسیله یک مضراب به نام ناخنک یا شهباز نواخته می شود.
مدل قدیمی تر رباب فقط دو سیم داشت و در آینده یک سیم دیگر به آن اضافه شد و کمانچه خوانده می شد.
این ساز در آینده تکامل یافته و به شکل شش سیمی در آمد و به نام رباب خوانده شد.
ساختمان ساز رباب
رباب نیز مانند سایر سازهای زهی زخمه ای دارا وصعت صدایی محدودی می باشد.
کاسه آن از جنس چوب توت بی دانه و سیم ها در گذشته از جنس روده تابیده شده گوسفند یا نخ ابریشم بافته شده بودند.
البته امروزه به جای این الیاف از سیم های ساز گیتار نیز برای ساز رباب استفاده می شود.
کاسه این ساز به گونه ای است که پس از تراشیده شدن قسمت بیرونی ، توخالی می شود و در انتها دهانه آن را با پوست بزغاله می پوشانند.
رباب 6 وتر یا سیم اصلی دارد که به صورت جفت یا دو به دو با هم کوک می شوند.
این سیم های اصلی برای اجرا کردن نت های مختلف هستند.
علاوه بر این شش سیم ساز رباب دارای تعدادی سیم واخوان هم هست.
این سیم های واخوان قابلیت انگشت گذاری ندارند و قبل از اجرا به وسیله نوازنده باید با نت خاصی کوک شود و به صورت ثابت باقی می ماند.
برای کوک کردن این سیم ها لازم است از اساتید کلاس موسیقی خود کمک بگیرید.
سیم های واخوان به وسیله هوای مرتعش شده داخل کاسه ساز و ارتعاش حاصل از سیم های اصلی به لرزه در می آیند.
این مقاله به کوک کردن ساز رباب به وسیله تیونر اختصاص دارد.
تیونر چیست؟
تیونر یک وسیله است که می توان سازهای مختلف را در نت های مختلف به وسیله آن کوک کرد.
اجزا سازنده تیونر به شرح زیر است.
یک صفحه مانیتور
یک میکروفون
تعدادی چراغ (معمولا سه عدد)
روش کار تیونر به این شرح است:
صدای ایجاد شده از نواختن ساز به وسیله میکروفون دریافت می شود و نام لاتین نت روی مانیتور به نمایش در می آید.
مثلا در صورتی که نت نواخته شده نت می باشد روی صفحه نمایشگر حرف E لاتین نمایش داده می شود.
هم چنین اگر بخواهید سیم خاصی را روی نت خاصی کوک یا به اصطلاح کالبره کنید، فقط کافی است دستگاه را روی آن نت خاص تنظیم کنید و سپس سیم مورد نظر را بنوازید.
اگر نت نواخته شده با کوک صحیح اجرا شده باشد چراغ تیونر به رنگ در خواهد آمد .
در صورتی که کوک جلوتر یا عقبتر باشد چراغ های کناری روشن خواهند شد.
در این وضعیت باید سیم ها را سفت تر یا شل تر کنید تا به کوک صحیح برسید.
تیونر وسیله ای ساده در عین حال کارآمد است که هنرجویان کلاس آموزش کمانچه یا سایر دوره های آموزش موسیقی در بهترین آموزشگاه موسیقی به راحتی می توانند با استفاده از آن برای تنظیم ساز خود استفاده کند.
البته امروزه نمونه های مشابه آن به صورت اپلیکیشن روی گوشی های تلفن همراه قابل نصب است.
کوک کردن رباب در آموزشگاه موسیقی
در زیر نت های موسیقی به همراه علامت نظیر نمایشی آن ها روی صفحه تیونر را مشاهده می کنید.
دو = C
ر = D
می = E
فا = F
سل = G
لا = A
سی = B
شیوه ی کوک کردن رباب به وسیله تیونر به شرح زیر است :
دو سیم جفت اول را روی نت دو با علامت C تنظیم کنید.
دو سیم جفت دوم را روی نت لا با علامت A تنظیم کنید.
دو سیم جفتی سوم را روی نت دو با علامت C یا روی نت ر با علامت D تنظیم کنید.