موسیقی سـنتی امروز ایران، که باقی مانده مقامات دوازده گـانه قـدیم است، قـبلا مفـصل تر بوده و امروز جـزئی از آن در دستـرس است.
طبق روش طبقه بـندی جـدید در کلاس آموزش خوانندگی و مقامات، که از حدود صد سال پـیش برقـرار شده،
آواز و موسیقی ایرانی را در دوازده مجـموعه قرار داده اند.
از دوازده مجـموعـه تـقـسیم بـندی شده، هـفت مجموعـه که وسعـت و استـقـلال بـیـشـتری داشتـه اند، دستگـاه نامیده شده
و پـنج مجموعـه دیگـر را که مستـقل نـبوده و از دستگـاهـهای مزبور منشعـب شده اند، آواز نامیده اند.
تعریف دستگاه در آموزشگاه موسیقی شمال تهران
هر دستگاه موسیقی ایرانی، توالی ای از پرده های مختلف موسیقی ایرانی است
که انتخاب آن توالی حس و شور خاصی را به شنونده انتقال می دهد.
هر دستگاه از تعداد بسیاری گوشه موسیقی تشکیل شده است و معمولاً بدین شیوه ارائه می شود که از درآمد دستگاه آغاز می کنند،
به گوشهٔ اوج یا مخالف دستگاه در میانهٔ ارائه کار می رسند،
سپس با فرود به گوشه های پایانی و ارائهٔ تصنیف و سپس رِنگی اجرای خود را به پایان می رسانند.
موسیقی سنتی ایران شامل هفت دستگاه و پنج آواز است.
هفت دستگاه ردیف موسیقی سنتی ایرانی عبارت اند از:
شور، ماهـور، هـمایون، سه گـاه، چـهـارگـاه، نوا و راست پـنجـگـاه.
تعریف آواز در موسیقی ایرانی
آواز معمولاً قسمتی از دستگاه مورد نظر است که می توان آنرا دستگاه فرعی نامید.
آواز از نظر فواصل با دستگاه مورد نظر یکسان یا شبیه بوده و می تواند شاهد و یا ایست متفاوتی داشته باشد.
به طور مثال آواز دشتی از متعلقات دستگاه شور
و از درجه پنجم آن بوده و به عنوان مثال اگر شور سل را در نظر بگیریم، دارای نت شاهد و ایست «ر» می باشد.
بدین ترتیب در آواز شور، ملودی با حفظ فواصل دستگاه شور روی نت «ر» گردش می کند و در نهایت روی همان نت می ایستد.
به طور کلی هر آواز پس از ایست موقت روی ایست خودش، روی ایست دستگاه اصلی باز می گردد.
آوازهای متعلق به دستگاه موسیقی ایرانی ۵ تا هستند و عبارت اند از:
• آواز ابوعطا، متعلق به دستگاه شور (درجه دوم)
• آواز بیات ترک (بیات زند)، متعلق به دستگاه شور، (درجه سوم)
• آواز افشاری، متعلق به دستگاه شور، (درجه چهارم)
• آواز دشتی، متعلق به دستگاه شور، (درجه پنجم)
• آواز بیات اصفهان، متعلق به دستگاه همایون، (درجه چهارم)
تعریف ردیف در بهترین آموزشگاه موسیقی
ردیف در واقع مجموعه ای از مثال های ملودیک در موسیقی ایرانی است که تقریباً با واژهٔ «رپرتوار» در موسیقی غربی هم معنی است.
گردآوری و تدوین ردیف به شکل امروزی از اواخر سلسلهٔ زند و اوایل سلسلهٔ قاجار آغاز شده است.
یعنی در اوایل دورهٔ قاجار سیستم مقامی موسیقی ایرانی تبدیل به سیستم ردیفی شد و جای مقام های چندگانه را هفت دستگاه و پنج آواز گرفت.
از اولین راویان ردیف می توان به خاندان فراهانی یعنی آقا علی اکبر فراهانی – میرزا عبدالله – آقاحسین قلی و… اشاره کرد.